İşte Erzurum’un elektrik serüveni
1919
Erzurum şehrinde ilk olarak 1919’da bir elektrik motoru kullanılarak aydınlatma çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalar 1925 yılı itibariyle yalnızca Hükümet Konağı ile etrafında bulunan birkaç resmi daire ve caddenin küçük bir motor vasıtasıyla ara sıra aydınlatılmasıyla sınırlı kalmıştır.
1930
1930’lu yıllara gelindiğinde Erzurum Valisi olarak görev yapmakta olan Vali Fevzi Bey’in, Erzurum’un elektrik sorununa çözüm olabilecek Tortum Şelalesi’nde incelemelerde bulunması, yerel kaynakların kullanımı adına önemli bir adımdır. Ancak mesafe uzaklığı ve yolun bozuk olması göz önüne alınarak belediye imkânlarının yetersiz olacağı gerekçesiyle bu düşünceden vazgeçilmiş, 25-30 beygir gücünde iki dizel motorla takviye yapılarak şehrin elektrik ihtiyacının karşılanması yönünde karar kılınmıştır.
Yine aynı dönemde Belediye Meclis Üyesi Pirimzade Mehmet tarafından sunulan şehre 22 km uzaklıkta bulunan Iğdasor suyundan elektrik elde edilmesi önerisi valiliğin de onayı ile bir Alman mühendis tarafından projeye dönüştürülmüştür.
1939
1939 yılında İmar Birliği tarafından şehir merkezindeki Taşhan binasına 180 beygir gücünde bir dizel santral kurularak burada üretilen elektrik ile şehrin ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır. Taşhan binasına kurulan bu santral 1942 yılı Nisan ayından itibaren ise belediyeye devredilmiştir.
1943
İmar Birliği tarafından alınan iki yeni elektrik motoru da Belediye Meclisi’nin Şubat 1943 tarihli toplantısında alınan kararla Boyahane Hamamı’na konulmuştur. Böylece Taşhan binasında yer darlığı nedeniyle Boyahane Hamamı’na konulan motorlarla buranın yeni elektrik santral binası olması planlanmış ve bir süre önce askeriyeye kiralanmış olan hamam belediyeye devredilmiştir.
1945
1945 yılı itibariyle Erzurum’da, elektrikten halkın sadece %8’i faydalanabilmekteydi. Bunlar da Cumhuriyet Caddesi üzerinde ticaret yapan ve ikameti burada olanlar ile şehrin batısında yapılan yeni mahallede oturan üst düzey memurlardı.
1947
1947 yılında 375 ve 180 beygirlik iki dizel motorun da devreye sokulması ile elektrik üretiminde artış sağlanarak şehre yeteri miktarda elektrik verilmeye başlanmıştır. Son düzenlemelerle elektrik üretimi 500 kilovata kadar çıkarılarak mahallelere dönüşümlü elektrik uygulamasından vazgeçilmiştir. Bu olumlu gelişmelere rağmen, elektrik şebekesinin önceden kullanılmakta olan küçük motorlara göre düzenlenmiş olması, şebekenin genişletilmesi ve güçlendirilmesi sorununu da beraberinde getirmiştir. Çözüm olarak 1947 yılında yeraltı kabloları ve transformatör tesisatının ıslahı ve güçlendirilmesi çalışmaları başlatılmıştır
1950
1950 yılı itibariyle mevcut 3 dizel elektrojen motordan 777.515 kilovat enerji elde edilmektedir. Bunun 525.122 kilovatı evlere ışık olarak 6.305 kilovatı muharrik kuvvet abonelerine, 31.046 kilovatı da sokak aydınlatılmasına sarf edilmiştir. Ayrıca 1949’da 2.147 olan abone sayısının 2.433’e yükseltilmesiyle artık elektrik almak için müracaat edip sırada bekleyen kimse kalmamıştır.
1951
1951’de satın alınan yeni elektrik motorunun faaliyete geçmesi çok kısa bir sürede gerçekleştirilerek, şebekenin de bir derece ıslahı ile önceden günün belirli saatlerinde verilen elektrik devamlı olarak 20 saate çıkarılmış ve abone sayısı 3.000’e ulaşmıştır.
1953
1953 yılında mevcut santral 4 motorla faaliyetine devam etmiştir. Belirtilen yıl içerisinde büyük bir aksaklık yaşanmamış ve vatandaşa devamlı elektrik verilebilmiştir. Ancak mevcut şebeke çok eski olup 180 kilovat kadar bir enerjiyi dağıtacak uygunlukta olduğundan, 850 kilovatlık enerjinin verilmesi şebekede soruna sebep oluşmuştur.
1954
1954 yılında şehrin elektrik tesisatının yapımı General Makine-Elektrik Komandit Şirketi’ne ihale edilmiştir. İhale 10.5.1954 tarihinde 807.492 TL ihale bedeli ile aynı şirkete verilmiş ve ihale bitiş tarihi 10.8.1955 olarak belirlenmiştir.
1956
Elektrik kullanımına olan talep ve abone sayısının artışına bağlı olarak Şubat 1956’dan itibaren Et Kombinasından kilovatı 25 kuruş karşılığında elektrik alınmaya başlanmıştır.
1958
Belediye Meclisi 28.02.1958 tarihli görüşmelerinde elektrik motorlarının kapasiteleri üstünde çalıştırılmamaları için resmi daireler dışında hiçbir suretle yeni abone yapılmamasını kararlaştırmıştır. Taşhan’daki 4 motordan elde edilen 750 kilovat elektrik üretimi ihtiyaca cevap verememesi üzerine 1958’de iki adet motor daha alınarak Mahallebaşı’nda ikinci bir santral faaliyete geçirilmiş ve elektrik üretimi 1052 kilovat saate çıkarılmıştır.
Mahallebaşı’na konulan iki motordan sağlanan 300 kilovat elektriğe ilave olarak yine Kombinadan da 100 kilovat civarında elektrik alınması konusunda mutabakata varılmıştır. Tortum’dan sağlanacak elektriğin yedeği olması için de Adana’dan bir elektrojen grup satın alınarak Kavakkapı’da hizmete girecek olan santrale yerleştirilmiştir.
1959
1959 sonlarında, şehir şebekesine toplamda 1450 kilovat elektrik verilmekteydi. Bunun 750 kilovatı Taşhan binasında bulunan motorlardan, 300 kilovatı Mahallebaşı Semti’nde bulunan santralden ve 400 kilovatı da Kombinadan sağlanmaktaydı.
1960
1960 Mayıs ayı itibariyle hizmet vermeye hazır hale gelen Tortum Hidroelektrik Santrali, her ne kadar 4x5400 kilovata kadar genişlemeye müsait olarak yapılmış ise de ilk aşamada 2 adet 5400 kilovatlık üniteyi ihtiva etmektedir. Üretim kapasitesi 4 üniteye göre yapılmış olan santralde her biri 7880 PS’lik güç üreten iki türbinle 14.05.1960 tarihinde hizmet vermeye başlamıştır.
1968
Mülkiyeti Erzurum Belediyesine ait olan Tortum-Tev Hidroelektrik Santrali ile havai hattının, kanun gereği bedeli karşılığı bakanlığa devri talep edilmiştir. Bu talep, Belediye’nin 29.4.1968 tarihli toplantısında görüşülmüş ve devir işlemlerinin incelenerek rapor haline getirilmesi için bir heyet kurulması kararlaştırılmıştır.
1969
Santralin devir süreci devam ederken İller Bankası tarafından üstlenilmiş olan santralin tevsii işi, 1969-1971 yılları arasında ve 24.000.000 TL harcama ile tamamlanmıştır. Üretim kapasitesini artırmak için yapılan bu düzenleme ile santrale her biri 10.500 PS gücünde iki yeni türbin daha ilave edilerek santralin kurulu gücü toplamda 36.760 PS’ ye yükseltilmiştir. Bu düzenlemelerin ardından 29.02.1972 tarihinde santral yeni kapasitesi ile hizmet vermeye başlamıştır.
1972
Santralin tevsii sürecinin tamamlanmasının ardından belediyenin Nisan 1972 tarihli toplantısında, Tortum Hidroelektrik Santrali’nin TEK’e devri için yapılan protokol düzenlemesinin görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. 20.8.1972 tarihinde Tortum Hidroelektrik Santrali ile lojman vesair binaların ve 98 km’lik havai hattın (Tortum-Tev ile Erzurum Kavakkapı arasındaki hat) TEK’ e devrini kabul ederek karara bağlamıştır.
Özlem İpek
