Erzurum'un tarihi çeşmeleri belgesel oldu
Erzurum’un asırlardır süregelen su kültürü, Erzurum Valiliği’nce kent genelindeki tarihi çeşmeler üzerinden ele alınarak belgeselleştirildi. Şehirde yürütülen belgesel çekimleri kapsamında, Osmanlı’dan Selçuklu’ya uzanan mimari miras ile suyun sosyal ve kültürel yaşamdaki yeri yeniden kayıt altına alınıyor.
Su, Türk-İslam medeniyetinde yalnızca bir ihtiyaç değil; aynı zamanda temizlik, sağlık, sanat ve mimarinin merkezinde yer alan bir hayır unsuru olarak kabul edildi. Sadaka-i cariye anlayışıyla inşa edilen vakıflar, sebiller, hamamlar ve çeşmeler, yüzyıllar boyunca hem maddî hem de manevî bereketin sembolü olarak toplum hayatında önemli bir yer edindi.
Geçmişte sularının bolluğu ve berraklığıyla anılan Erzurum’da şehir dokusuna serpiştirilmiş 175 tescilli tarihi çeşme bulunuyor. Kentteki çeşmeler, Palandöken eteklerinden toplanan dağ suları ile şehrin farklı noktalarından çıkan yer sularından besleniyor. Osmanlı dönemine ait çok sayıda eser arasında, Çifte Minareli Medrese’nin cephesinde yer alan ve 13. yüzyıl sonlarına tarihlenen çeşme, şehrin en eski ve anıtsal su yapılarından biri olarak öne çıkıyor.
Belgeselin çekimleri kapsamında incelenen belli başlı çeşmelerden bazıları şöyle:
Abdullah Paşa Çeşmesi (Emir Şeyh Camii Çeşmesi)
Tebrizkapı’da yer alan çeşme, kitabesine göre 1791’de Erzurum Valisi Hacı Abdullah Paşa tarafından yaptırıldı.
Akpınar Çeşmesi
Mahallebaşı semtindeki çeşmenin 1745 yılında onarım gördüğü biliniyor. İlk yapım tarihi ise bilinmiyor.
Ali Paşa Camii Çeşmesi
1693 tarihli kitabesi bulunan çeşme, cami avlu duvarına bitişik konumda bulunuyor ve sekiz küçük lüleden su akışı sağlanıyor.
Bakırcı Camii Çeşmesi
Sokağa bakan
iki nişli yapısı ve abdest için tasarlanan yedi lülesiyle özgün bir mimariye sahip olan çeşmenin, 1720’de inşa edilen camiyle birlikte yapıldığı değerlendiriliyor.
Cennet Çeşmesi
Kara Köse Mahallesi’ndeki çeşme, Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde “Cennet pınarı” olarak anılıyor. Sağlığa iyi geldiğine inanılan suyu nedeniyle ün kazanmış durumda.
Cürübe (Palandöken Meydan) Çeşmesi
Yüzyıl özellikleri taşıyan yapı, bugün Gürcü Kapı’daki Kâbe Şeyh Mescidi yanına taşınmış durumda.
Çeşme Sokak Çeşmesi
Yüzyıla tarihlenen yapı, zamanla geçirdiği müdahaleler nedeniyle sade bir görünüme büründü ancak su akışı hâlen devam ediyor.
Çeteci Abdullah Paşa Çeşmeleri
Her iki çeşme de 1754 yılında Çeteci Abdullah Paşa tarafından yaptırıldı. Biri Çeteci Sokak’ta, diğeri Kuloğlu Sokak’ta bulunuyor.
Çifte Minareli Medrese Çeşmesi
13.-14. yüzyıllara tarihlenen, Erzurum’un en eski ve mimari açıdan en değerli çeşmelerinden biri.
Belgesel ekibi, şehir genelindeki 175 tescilli çeşmenin tarihsel süreç içerisindeki değişimini, su kaynaklarını, vakıf sistemindeki yerini ve halk kültüründeki önemini kayıt altına almayı hedefledi. Çekimler, Erzurum’un su medeniyetini anlatan kapsamlı bir görsel arşiv niteliğinde.
Manolya Bulut
