RÖPORTAJ – Onur SAĞSÖZ
Erzurum’da tarım ve hayvancılığın gelişmesi için yapılan birçok projenin altında imzası olan Prof. Dr. Fahri Yavuz ile ‘soğuk zincir’i konuştuk.
Kent ekonomisi için büyük bir fırsat olarak değerlendirilen ‘soğuk zincir’ projesi ve detaylarını Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Fahri Yavuz Pusula okurları için değerlendirdi.
Soğuk zincir nedir?
İneğin memesinden çıkan sütün el değmeden sağılması ve hemen 4 dereceye kadar soğutularak süt toplama merkezinde toplanması ve sonrasında süt işleme fabrikasına kadar bu soğuklukta taşınmasıdır.
Erzurum’da soğuk zincir neden önemli?
Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. 2014 yılı TÜİK verilerine göre, Erzurum ili, yaklaşık 650 bin büyükbaş hayvan varlığı içerisinde yaklaşık 285 bin sağmal inek ile yılda 715 bin ton süt üretilmektedir. Ancak ticarete konu olan sütün toplam üretimdeki oranı yaklaşık yüzde 10 kadardır. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği ve karlı bir süt hayvancılığı için verimli inek ve iyi bakım ve besleme şartları ile beraber süt üretiminden sürekli ve yeterli gelir elde etmeye bağlıdır. Erzurum ili süt ve süt ürünleri işleyen firmaların kurulu kapasitelerinin yaklaşık 38 bin ton/yıl olduğu ve bunun ancak 21 bin ton/yıllık kısmının fiili olarak kullanıldığı görülmektedir. Kapasite kullanım oranının yaklaşık yüzde 55 olduğu ve yüzde 45 gibi büyük bir oranın kullanım dışı kaldığı ve bunun ekonomik olarak çok büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Bu durum katma değer üretme açısından Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Proje fikri nereden doğdu?
2005-2011 yılları arasında Yürüttüğümüz Erzurum İli Büyükbaş Hayvan Islahı Projesi ile daha çok ırkın iyileştirilerek verimli sürülerin oluşturulması ve doğru hayvancılık uygulamaları için çiftçilerin eğitilmesine odaklanmıştır. Altı yıl sürdürülen bu proje deneyiminden çıkarılan sonuç, her ne kadar ırk iyileştirilse ve doğru hayvancılık teknikleri kullanılsa da sürdürülebilir karlı bir hayvancılık için bunlar yeterli olmamaktadır. Büyükbaş hayvancılığın en önemli çıktısı olan sütün değer fiyattan satılması, kaliteli ve sağlıklı bir şekilde işleme ünitelerine götürülmesi ve kaliteli süt ürünlerine dönüştürülerek piyasaya sürülmesinin sağlanması, Erzurum’daki hayvancılığın karlı ve sürdürülebilir olması açısından olmaz ise olmazdır. Bunu yapabilmenin tek yolu da modern ve karlı süt hayvancılığının yapıldığı tüm gelişmiş ülkelerde ve Türkiye’nin batı il ve bölgelerinde olduğu gibi, “süt üretiminde soğuk zincirin tesis edilmesi” fikrinin 6 yıllık saha deneyiminden sonra oluşmasıdır.
Proje neyi hedeflemektedir?
Süt hayvancılığının geliştiği her yerde olduğu gibi, Erzurum ilinde de da kurulacak soğuk zincir sisteminde çiftçi sütü üretecek, çiftçi kooperatifleri, birlikleri ve/veya organizasyonları sütü toplayacak ve süt toplama merkezlerinde muhafaza edecek, sütü işleyen sanayici mandıralar ve/veya fabrikalar sütü süt toplama merkezlerinde soğutmalı tanklarla alarak işleme merkezlerine götürerek işleyecek ve süt ürünleri olarak pazarlayacaktır. Bu genel yapının varyasyonları, yerel şartların dinamiklerine bağlı olarak mutlaka olabilir ancak temel anlayış bu yapıda oluşmalıdır. Bu sağlandığı takdirde, çiftçi kendi işini yani süt üretimini ve diğer çiftçilik faaliyetlerini yürütmekle meşgul olur, kooperatifler ve birlikler süt toplama faaliyeti sayesinde işlevsel hale gelir ve Erzurum’daki iyi uygulama örneğinde olduğu gibi ortaklarına buna ilave olarak başka hizmetler de götürebilir ve sanayici de iyi bir kullanma kapasitesiyle çalışan karlı bir faaliyet yürüterek hem bölge ekonomisine daha yüksek düzeyde katma değer üretir ve çiftçiye uygun fiyattan ödeme yapabilme imkânı bulur.
Proje hedefe ulaşmak için nasıl bir yol öneriyor?
Erzurum ili süt üretiminde soğuk zincirin kurulması ve yaygınlaşması için iyi uygulama örneklerini projelendiren bu projede dört temel faaliyet öngörülmektedir. Bunlar araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama faaliyetleridir. Bu projelendirme iş paketini de içeren araştırma faaliyeti, süt üretiminde soğuk zincir Erzurum’da oluşturulana ve yaygınlaştırılana kadar her aşamada devam ederek sağlıklı bir sürecin yaşanması sağlanmalıdır. Eğitim, yatırım öncesi ve sonrası süt üretimi, toplanması, işlenmesi ve pazarlanması ile ilgili her aşamada tüm paydaşları içine alan bir faaliyettir ve sürekliliği gerekmektedir. Yatırım faaliyetleri özellikle süt toplama merkezi iyi uygulama örneklerinin oluşturulması ile ilgilidir ve daha çok kooperatif, birlik ve şartlara göre bazen de sanayicileri ilgilendiren bir konudur. TKDK, yerel yönetimler ve kooperatifler de yatırımların fon kaynaklarıdır. Pazarlama boyutunda ise süt toplama merkezleri ve sanayicilerin kontratlarını, ilişkilerini ve hatta ileride yöresel marka oluşturma faaliyetlerini kapsamaktadır. Entegre projedeki bu dört unsur, birbirini tamamlayan olmazsa olmaz faaliyetlerdir.
Bu projede iyi uygulama örnekleri derken neyi kastediyoruz?
Bu projelendirmede ilçe merkezlerinde öngörülen iyi uygulama örneği süt toplama merkezlerinin o ilçenin süt üretim potansiyeline göre 6 ile 20 ton arasında 5 farklı kapasitede kurulması ve etkin bir şekilde işletilmesi projenin ana unsurudur. Bu iyi uygulama örnekleri, diğer sonradan kurulacak süt toplama merkezleri için örnek teşkil edecek ve böylece süt toplama merkezlerinin yaygınlaşması sağlanacaktır. Hatta bu iyi uygulama örneği toplama merkezlerine köylerde oluşacak küçük toplama mekanizmalarıyla örneğin soğutmalı güğümler ile süt toplanabilir. Bu süt toplama merkezlerinin daha korunaklı olması, bakımının daha iyi yapılması ve daha iyi işletilebilmesi için ilçe merkezlerinde olması öngörülmüştür.
İyi uygulama örneği yatırımların ekonomik anlamda işletilmesi sürdürülebilirliği nasıl sağlanacak?
Oluşturulacak süt toplama merkezlerinin başarılı olması ve sürdürülebilir şekilde işletilmesi için, potansiyeli yüksek olan ve ihtiyacın fazla olduğu ilçelerde ve öncelikli olarak sütün taşınacağı belli bir güzergâhtaki süt toplama merkezleri kurularak başlamak gerekir. Örneğin, Olur, Oltu Uzundere veya İspir, Pazaryolu ve Aziziye hattı gibi güzergâhlardaki süt toplama merkezleri kurularak bir hat tamamlanacak şekilde yatırımları ve etrafındaki diğer faaliyetleri planlamak gerekir. Bir hat tamamlandıktan ve başarılı bir şekilde işletildikten sonra diğer hat ve güzergâhlara geçmek gerekir. Çünkü bir güzergâh tamamlandığında, o güzergâhta süt nakliyesi yapacak tanklı kamyonlar tam kapasiteyle çalışarak, süt üretim mevsimine göre günde iki, günde bir veya iki günde bir taşıyarak düşük maliyetli etkin bir süt nakliyesi sağlanabilecektir. Bu şekilde sırasıyla güzergâhlar çalışılarak tüm ile yaygınlaştırılacaktır. Aynı anda birkaç hatta ihtiyaca ve o ilçelerdeki paydaşların iştiyakına bağlı olarak çalışılabilir.
Projenin öngördüğü iyi uygulama örnekleri ne kadar zamanda tamamlanması gerekir?
Projelendirilen bu proje yaklaşık 5 yıllık bir dönem içerisinde, valiliğin liderliğinde, üniversitenin koordinatörlüğünde, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğünün desteği, TKDK, DAP, Erzurum Büyükşehir Belediyesi, KUDAKA ve yerel belediyelerin finansal katkılarıyla, çiftçilerin, kooperatif ve birlikleri ve süt sanayicilerinin bizzat içinde yer almasıyla ve diğer ilgili paydaşların katkılarıyla yürütülebilir. Bu katılımların iyi bir koordinasyonu ile ve ben – sen yaptım anlayışından uzak bir şekilde proje yürütülebilir ise 5 yıl içerisinde proje tamamlanarak Erzurum ekonomisine ve ekonomik gelişmesine çok önemli katkı sağlanacağı öngörülmektedir.
Öngörülen projenin tamamlanmasının maliyeti nedir?
Yapılan çok kaba hesaplamalara göre, kurulacak olan 20 iyi uygulama örneği süt toplama merkezinin ekonomiye sağladığı bir yıllık katma değer, toplam proje maliyeti olan 7,5 milyon TL’yi karşılamaktadır. Projenin çarpan etkisiyle yaygınlaşacak süt toplama merkezlerinin katkısı dikkate alınmasa bile, ekonomiye çok önemli bir katma değer sağlamaktadır.
Erzurum’da tarım ve hayvancılığın gelişmesi için yapılan birçok projenin altında imzası olan Prof. Dr. Fahri Yavuz ile ‘soğuk zincir’i konuştuk.
Kent ekonomisi için büyük bir fırsat olarak değerlendirilen ‘soğuk zincir’ projesi ve detaylarını Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Fahri Yavuz Pusula okurları için değerlendirdi.
Soğuk zincir nedir?
İneğin memesinden çıkan sütün el değmeden sağılması ve hemen 4 dereceye kadar soğutularak süt toplama merkezinde toplanması ve sonrasında süt işleme fabrikasına kadar bu soğuklukta taşınmasıdır.
Erzurum’da soğuk zincir neden önemli?
Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. 2014 yılı TÜİK verilerine göre, Erzurum ili, yaklaşık 650 bin büyükbaş hayvan varlığı içerisinde yaklaşık 285 bin sağmal inek ile yılda 715 bin ton süt üretilmektedir. Ancak ticarete konu olan sütün toplam üretimdeki oranı yaklaşık yüzde 10 kadardır. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği ve karlı bir süt hayvancılığı için verimli inek ve iyi bakım ve besleme şartları ile beraber süt üretiminden sürekli ve yeterli gelir elde etmeye bağlıdır. Erzurum ili süt ve süt ürünleri işleyen firmaların kurulu kapasitelerinin yaklaşık 38 bin ton/yıl olduğu ve bunun ancak 21 bin ton/yıllık kısmının fiili olarak kullanıldığı görülmektedir. Kapasite kullanım oranının yaklaşık yüzde 55 olduğu ve yüzde 45 gibi büyük bir oranın kullanım dışı kaldığı ve bunun ekonomik olarak çok büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Bu durum katma değer üretme açısından Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Proje fikri nereden doğdu?
2005-2011 yılları arasında Yürüttüğümüz Erzurum İli Büyükbaş Hayvan Islahı Projesi ile daha çok ırkın iyileştirilerek verimli sürülerin oluşturulması ve doğru hayvancılık uygulamaları için çiftçilerin eğitilmesine odaklanmıştır. Altı yıl sürdürülen bu proje deneyiminden çıkarılan sonuç, her ne kadar ırk iyileştirilse ve doğru hayvancılık teknikleri kullanılsa da sürdürülebilir karlı bir hayvancılık için bunlar yeterli olmamaktadır. Büyükbaş hayvancılığın en önemli çıktısı olan sütün değer fiyattan satılması, kaliteli ve sağlıklı bir şekilde işleme ünitelerine götürülmesi ve kaliteli süt ürünlerine dönüştürülerek piyasaya sürülmesinin sağlanması, Erzurum’daki hayvancılığın karlı ve sürdürülebilir olması açısından olmaz ise olmazdır. Bunu yapabilmenin tek yolu da modern ve karlı süt hayvancılığının yapıldığı tüm gelişmiş ülkelerde ve Türkiye’nin batı il ve bölgelerinde olduğu gibi, “süt üretiminde soğuk zincirin tesis edilmesi” fikrinin 6 yıllık saha deneyiminden sonra oluşmasıdır.
Proje neyi hedeflemektedir?Süt hayvancılığının geliştiği her yerde olduğu gibi, Erzurum ilinde de da kurulacak soğuk zincir sisteminde çiftçi sütü üretecek, çiftçi kooperatifleri, birlikleri ve/veya organizasyonları sütü toplayacak ve süt toplama merkezlerinde muhafaza edecek, sütü işleyen sanayici mandıralar ve/veya fabrikalar sütü süt toplama merkezlerinde soğutmalı tanklarla alarak işleme merkezlerine götürerek işleyecek ve süt ürünleri olarak pazarlayacaktır. Bu genel yapının varyasyonları, yerel şartların dinamiklerine bağlı olarak mutlaka olabilir ancak temel anlayış bu yapıda oluşmalıdır. Bu sağlandığı takdirde, çiftçi kendi işini yani süt üretimini ve diğer çiftçilik faaliyetlerini yürütmekle meşgul olur, kooperatifler ve birlikler süt toplama faaliyeti sayesinde işlevsel hale gelir ve Erzurum’daki iyi uygulama örneğinde olduğu gibi ortaklarına buna ilave olarak başka hizmetler de götürebilir ve sanayici de iyi bir kullanma kapasitesiyle çalışan karlı bir faaliyet yürüterek hem bölge ekonomisine daha yüksek düzeyde katma değer üretir ve çiftçiye uygun fiyattan ödeme yapabilme imkânı bulur.
Proje hedefe ulaşmak için nasıl bir yol öneriyor?
Erzurum ili süt üretiminde soğuk zincirin kurulması ve yaygınlaşması için iyi uygulama örneklerini projelendiren bu projede dört temel faaliyet öngörülmektedir. Bunlar araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama faaliyetleridir. Bu projelendirme iş paketini de içeren araştırma faaliyeti, süt üretiminde soğuk zincir Erzurum’da oluşturulana ve yaygınlaştırılana kadar her aşamada devam ederek sağlıklı bir sürecin yaşanması sağlanmalıdır. Eğitim, yatırım öncesi ve sonrası süt üretimi, toplanması, işlenmesi ve pazarlanması ile ilgili her aşamada tüm paydaşları içine alan bir faaliyettir ve sürekliliği gerekmektedir. Yatırım faaliyetleri özellikle süt toplama merkezi iyi uygulama örneklerinin oluşturulması ile ilgilidir ve daha çok kooperatif, birlik ve şartlara göre bazen de sanayicileri ilgilendiren bir konudur. TKDK, yerel yönetimler ve kooperatifler de yatırımların fon kaynaklarıdır. Pazarlama boyutunda ise süt toplama merkezleri ve sanayicilerin kontratlarını, ilişkilerini ve hatta ileride yöresel marka oluşturma faaliyetlerini kapsamaktadır. Entegre projedeki bu dört unsur, birbirini tamamlayan olmazsa olmaz faaliyetlerdir.
Bu projede iyi uygulama örnekleri derken neyi kastediyoruz?
Bu projelendirmede ilçe merkezlerinde öngörülen iyi uygulama örneği süt toplama merkezlerinin o ilçenin süt üretim potansiyeline göre 6 ile 20 ton arasında 5 farklı kapasitede kurulması ve etkin bir şekilde işletilmesi projenin ana unsurudur. Bu iyi uygulama örnekleri, diğer sonradan kurulacak süt toplama merkezleri için örnek teşkil edecek ve böylece süt toplama merkezlerinin yaygınlaşması sağlanacaktır. Hatta bu iyi uygulama örneği toplama merkezlerine köylerde oluşacak küçük toplama mekanizmalarıyla örneğin soğutmalı güğümler ile süt toplanabilir. Bu süt toplama merkezlerinin daha korunaklı olması, bakımının daha iyi yapılması ve daha iyi işletilebilmesi için ilçe merkezlerinde olması öngörülmüştür.
İyi uygulama örneği yatırımların ekonomik anlamda işletilmesi sürdürülebilirliği nasıl sağlanacak?Oluşturulacak süt toplama merkezlerinin başarılı olması ve sürdürülebilir şekilde işletilmesi için, potansiyeli yüksek olan ve ihtiyacın fazla olduğu ilçelerde ve öncelikli olarak sütün taşınacağı belli bir güzergâhtaki süt toplama merkezleri kurularak başlamak gerekir. Örneğin, Olur, Oltu Uzundere veya İspir, Pazaryolu ve Aziziye hattı gibi güzergâhlardaki süt toplama merkezleri kurularak bir hat tamamlanacak şekilde yatırımları ve etrafındaki diğer faaliyetleri planlamak gerekir. Bir hat tamamlandıktan ve başarılı bir şekilde işletildikten sonra diğer hat ve güzergâhlara geçmek gerekir. Çünkü bir güzergâh tamamlandığında, o güzergâhta süt nakliyesi yapacak tanklı kamyonlar tam kapasiteyle çalışarak, süt üretim mevsimine göre günde iki, günde bir veya iki günde bir taşıyarak düşük maliyetli etkin bir süt nakliyesi sağlanabilecektir. Bu şekilde sırasıyla güzergâhlar çalışılarak tüm ile yaygınlaştırılacaktır. Aynı anda birkaç hatta ihtiyaca ve o ilçelerdeki paydaşların iştiyakına bağlı olarak çalışılabilir.
Projenin öngördüğü iyi uygulama örnekleri ne kadar zamanda tamamlanması gerekir?
Projelendirilen bu proje yaklaşık 5 yıllık bir dönem içerisinde, valiliğin liderliğinde, üniversitenin koordinatörlüğünde, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğünün desteği, TKDK, DAP, Erzurum Büyükşehir Belediyesi, KUDAKA ve yerel belediyelerin finansal katkılarıyla, çiftçilerin, kooperatif ve birlikleri ve süt sanayicilerinin bizzat içinde yer almasıyla ve diğer ilgili paydaşların katkılarıyla yürütülebilir. Bu katılımların iyi bir koordinasyonu ile ve ben – sen yaptım anlayışından uzak bir şekilde proje yürütülebilir ise 5 yıl içerisinde proje tamamlanarak Erzurum ekonomisine ve ekonomik gelişmesine çok önemli katkı sağlanacağı öngörülmektedir.
Öngörülen projenin tamamlanmasının maliyeti nedir?
Yapılan çok kaba hesaplamalara göre, kurulacak olan 20 iyi uygulama örneği süt toplama merkezinin ekonomiye sağladığı bir yıllık katma değer, toplam proje maliyeti olan 7,5 milyon TL’yi karşılamaktadır. Projenin çarpan etkisiyle yaygınlaşacak süt toplama merkezlerinin katkısı dikkate alınmasa bile, ekonomiye çok önemli bir katma değer sağlamaktadır.
