İSKİTLER (SAKALAR)
Saka kelimesi Osmanlı’da su taşıyıcılarına verilen isimdir. İskitler, Karadeniz’in kuzeyinde bugünkü Ukrayna topraklarında kurulmuştur. Türk tarihinde bilinen ilk Türk topluluğu İskitlerdir. Atlı göçebe bir topluluktur ve ilk defa atı evcilleştirmişlerdir. Üzengi ilk defa İskitler tarafından kullanılmıştır. Bu topluluğun en önemli yöneticisi Alp Er Tunga olmuştur. Alp Er Tunga aynı zamanda Efrasialp olarak bilinen kişidir. Alp Er Tunga’dan bahseden ilk eser Şehnamedir. İskitler, kadın hükümdar bulundurmuşlardır. Bu yöneticinin adı Tomris Hatun’dur. Alp Er Tunga ve Şu Destanları bunlara aittir. İskitler, ölümden sonra ki hayata inanmışlardır.
ASYA HUNLARI
Orta Asya’da Ötüken merkezli kurulmuştur. Tarihi kesin olarak bilinen ilk Türk Devletidir. Devletin kurucusu Teoman, en parlak dönemi ise Mete Han dönemidir. Bu dönem en önemli rekabet halinde olduğumuz devlet Çinlilerdir. Mete Han, Çin’i vergiye bağlamış; fakat topraklarına katmamıştır. Nedeni, kalabalık Çin nüfusu içerisinde asimile olma korkusudur. Çin ile Türklerin, Asya Hunları döneminde temel mücadelesi İpek Yoluna hâkimiyettir. Orta Asya’da ilk yazılı antlaşma yine Çinliler ile Asya Hunları arasında yapılmıştır. Mete Han, Oğuz Kağan olarak bilinen şahsiyettir. Mete Han, onlu askeri teşkilat sistemi ve ıslık çalan okların mucididir. Çi-Çi adıyla bilinen hükümdar ise Türklerde bağımsız yaşama arzusunun zirve noktasıdır. Asya Hunlarında ikili teşkilat sistemi vardır. İkili teşkilat sistemi ülke yönetimini kolaylaştırırken devlet zayıflamaya başladığında yıkılışı hızlandırmıştır. Asya Hunlarına ait destan ise Oğuz Kağan Destanıdır. Asya Hunları göçebedir.
KÖKTÜRKLER (552-630)
Orta Asya’da Türk adıyla, milli kimliğimizle kurulan ilk devletimizdir. Devletin kurucusu Bumin Kağan, en parlak dönemleri Mukan Kağan dönemidir. Devletin başkenti Ötüken olmuştur. Ergenekon ve Bozkurt Destanları bunlara aittir. Göçebedirler. Köktürkler, Sasanilerle işbirliği yaparak Ak-Hun devleti yıkmışlardır. Temel sebep ekonomidir. İpek Yoluna hâkim olmak isteyen güçlerin birbiri ile mücadelesidir. Sasaniler ile anlaşmazlığa düşünce, Batı Köktürk Kağanı İstemi Yabgu, Bizans’a elçi gönderdi. Orta Asya’dan Bizans’a ilk elçi gönderen böylelikle Köktürkler olmuştur. Orta Asya’da en geniş sınırlara ulaşan Türk devletidir. Köktürkler ikili teşkilat sistemini uygulamıştır. Köktürkler, Türk tarihinde ilk defa madeni para kullanan devlettir. İlk posta teşkilatımızı da yine Köktürkler kurmuştur.
KUTLUK DEVLETİ
( II. KÖKTÜRK DEVLETİ) (681-682-745)
Kür-Şad İsyanı sonucunda bağımsızlığını kazanan Türklerin kurduğu devlettir. Bu isyan 639 yılında ortaya çıkmıştır. Devletin kurucusu İlteriş Kağan olmuştur. Devletin en parlak dönemi ise Bilge Kağan, Kültiğin Kağan ve Vezir Tonyukuk olmuştur. Vezir, Apa Tarkan olarak da bilinir. Türk tarihinin ilk tarihçisidir. Orhun Kitabeleri bu devlete aittir. Türk tarihinin ilk öz kaynaklarıdır. Bu taşlar Moğolistan’da yer almaktadır. Bu taşlar aynı zamanda bir siyasetname özelliği de gösterir. Bu devlet göçebe bir devlettir.
UYGURLAR 745-840
Bu devleti en önemli özelliği yerleşik yaşama geçmesidir. Başkentleri önce Ötüken, daha sonra ise Karabalgasun olmuştur. Uygurlar, Orta Asya’da ilk defa din değiştiren toplumdur. Mani ve buda dinlerini kabul etmişlerdir. Uygurlar din değiştirmelerine rağmen milli kimliklerini kaybetmemişlerdir. Bunun göstergesi kendi milli alfabelerini kullanmış olmalarıdır. Uygur alfabesi Türklerin kullandığı ikinci milli alfabedir. Mani dini Uygurların yerleşik yaşama geçmelerine ve tarımsal faaliyetlerin başlamasına sebep olmuştur. Mani dini, Uygurların savaşçı özelliklerini kaybettirmiştir. Göç ve Türeyiş Destanları bunlara aittir. İlk defa kâğıt ve hareketli matbaayı bunlar kullanmıştır. Uygurların kültürel anlamda ön planda olduklarını gösterir. Sine-Uşi yazıtları, Karabalgasun yazıtları bunlara aittir. Kırgızlar, Uygurlara son vermiştir. Çin’de zulüm gören Doğu Türkistan Türkleri Uygurların torunlarıdır. Uygurlar, Moğolların Türkleşmesinde rol oynamışlardır. Hükümdarlarına mani dininin etkisiyle AY TENGRİ unvanını vermişlerdir.
Saka kelimesi Osmanlı’da su taşıyıcılarına verilen isimdir. İskitler, Karadeniz’in kuzeyinde bugünkü Ukrayna topraklarında kurulmuştur. Türk tarihinde bilinen ilk Türk topluluğu İskitlerdir. Atlı göçebe bir topluluktur ve ilk defa atı evcilleştirmişlerdir. Üzengi ilk defa İskitler tarafından kullanılmıştır. Bu topluluğun en önemli yöneticisi Alp Er Tunga olmuştur. Alp Er Tunga aynı zamanda Efrasialp olarak bilinen kişidir. Alp Er Tunga’dan bahseden ilk eser Şehnamedir. İskitler, kadın hükümdar bulundurmuşlardır. Bu yöneticinin adı Tomris Hatun’dur. Alp Er Tunga ve Şu Destanları bunlara aittir. İskitler, ölümden sonra ki hayata inanmışlardır.
ASYA HUNLARI
Orta Asya’da Ötüken merkezli kurulmuştur. Tarihi kesin olarak bilinen ilk Türk Devletidir. Devletin kurucusu Teoman, en parlak dönemi ise Mete Han dönemidir. Bu dönem en önemli rekabet halinde olduğumuz devlet Çinlilerdir. Mete Han, Çin’i vergiye bağlamış; fakat topraklarına katmamıştır. Nedeni, kalabalık Çin nüfusu içerisinde asimile olma korkusudur. Çin ile Türklerin, Asya Hunları döneminde temel mücadelesi İpek Yoluna hâkimiyettir. Orta Asya’da ilk yazılı antlaşma yine Çinliler ile Asya Hunları arasında yapılmıştır. Mete Han, Oğuz Kağan olarak bilinen şahsiyettir. Mete Han, onlu askeri teşkilat sistemi ve ıslık çalan okların mucididir. Çi-Çi adıyla bilinen hükümdar ise Türklerde bağımsız yaşama arzusunun zirve noktasıdır. Asya Hunlarında ikili teşkilat sistemi vardır. İkili teşkilat sistemi ülke yönetimini kolaylaştırırken devlet zayıflamaya başladığında yıkılışı hızlandırmıştır. Asya Hunlarına ait destan ise Oğuz Kağan Destanıdır. Asya Hunları göçebedir.
KÖKTÜRKLER (552-630)
Orta Asya’da Türk adıyla, milli kimliğimizle kurulan ilk devletimizdir. Devletin kurucusu Bumin Kağan, en parlak dönemleri Mukan Kağan dönemidir. Devletin başkenti Ötüken olmuştur. Ergenekon ve Bozkurt Destanları bunlara aittir. Göçebedirler. Köktürkler, Sasanilerle işbirliği yaparak Ak-Hun devleti yıkmışlardır. Temel sebep ekonomidir. İpek Yoluna hâkim olmak isteyen güçlerin birbiri ile mücadelesidir. Sasaniler ile anlaşmazlığa düşünce, Batı Köktürk Kağanı İstemi Yabgu, Bizans’a elçi gönderdi. Orta Asya’dan Bizans’a ilk elçi gönderen böylelikle Köktürkler olmuştur. Orta Asya’da en geniş sınırlara ulaşan Türk devletidir. Köktürkler ikili teşkilat sistemini uygulamıştır. Köktürkler, Türk tarihinde ilk defa madeni para kullanan devlettir. İlk posta teşkilatımızı da yine Köktürkler kurmuştur.
KUTLUK DEVLETİ
( II. KÖKTÜRK DEVLETİ) (681-682-745)
Kür-Şad İsyanı sonucunda bağımsızlığını kazanan Türklerin kurduğu devlettir. Bu isyan 639 yılında ortaya çıkmıştır. Devletin kurucusu İlteriş Kağan olmuştur. Devletin en parlak dönemi ise Bilge Kağan, Kültiğin Kağan ve Vezir Tonyukuk olmuştur. Vezir, Apa Tarkan olarak da bilinir. Türk tarihinin ilk tarihçisidir. Orhun Kitabeleri bu devlete aittir. Türk tarihinin ilk öz kaynaklarıdır. Bu taşlar Moğolistan’da yer almaktadır. Bu taşlar aynı zamanda bir siyasetname özelliği de gösterir. Bu devlet göçebe bir devlettir.
UYGURLAR 745-840
Bu devleti en önemli özelliği yerleşik yaşama geçmesidir. Başkentleri önce Ötüken, daha sonra ise Karabalgasun olmuştur. Uygurlar, Orta Asya’da ilk defa din değiştiren toplumdur. Mani ve buda dinlerini kabul etmişlerdir. Uygurlar din değiştirmelerine rağmen milli kimliklerini kaybetmemişlerdir. Bunun göstergesi kendi milli alfabelerini kullanmış olmalarıdır. Uygur alfabesi Türklerin kullandığı ikinci milli alfabedir. Mani dini Uygurların yerleşik yaşama geçmelerine ve tarımsal faaliyetlerin başlamasına sebep olmuştur. Mani dini, Uygurların savaşçı özelliklerini kaybettirmiştir. Göç ve Türeyiş Destanları bunlara aittir. İlk defa kâğıt ve hareketli matbaayı bunlar kullanmıştır. Uygurların kültürel anlamda ön planda olduklarını gösterir. Sine-Uşi yazıtları, Karabalgasun yazıtları bunlara aittir. Kırgızlar, Uygurlara son vermiştir. Çin’de zulüm gören Doğu Türkistan Türkleri Uygurların torunlarıdır. Uygurlar, Moğolların Türkleşmesinde rol oynamışlardır. Hükümdarlarına mani dininin etkisiyle AY TENGRİ unvanını vermişlerdir.
