Hırpıs Emir Marşan Paşa…
Duymuş muydunuz bu adı?
Bilen bilir tabii, unutulmamıştır; ama yaygın kaynaklarda kendisine hak ettiği kadar yer verilmemiş bir kahramandır o. Dolayısıyla ne yazık ki herkes onun adını bilmez!
Bugün onu anımsamak ve rahmetle, şükranla yâd etmek için çok doğru bir gün…
Niye bugün?
1919 yılı Eylül’ünde gerçekleşen; kendi vukuundan iki ay önce gerçekleşmiş Erzurum Kongresi’nin kararlarını ulusal düzeye yükselten ve aynı zamanda Misak-ı Milli esaslarını belirleyen Sivas Kongresi’nin açılış yıldönümü bugün.
8 gün sürecek Kongre’nin ilk günü yani… 4 Eylül…
Onun için bugün, yâd etmek için en doğru gün.
★★
Mahir Bey, Tahir Bey, Nahar Bey Tadaş Bey, Ömer Bey, Haydar Bey, Daruk Bey isimli kardeşler, Abhazların ‘Hırpıs’ sülalesindendir.
Emir Paşa ise bu kardeşlerden en büyüğü olan Mahir Bey ile Kebahan Hanım’ın oğludur. 1860 yılında Sivas’ın Yıldızeli ilçesine bağlı Halkaçayır (Hırpıs Kıt) Köyünde doğmuş, ilk ve orta öğrenimini Sivas’ta tamamladıktan sonra İstanbul Hukuk Fakültesini bitirmiştir. İki kez evlenmiş; ilk eşi Hatice hanımdan beş, ikinci eşi Atiye hanımdan altı evladı olmuştur.
Hukukçu, çiftçi, politikacıdır.
Gerek Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde gerekse Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında adından söz ettiren önemli bir şahsiyettir.
Hukukçu olmasına rağmen, avukatlık veya yargıçlık yapmaya gerek görmemiş, büyük miktarda arazi ve çiftliklerin sahibi olduğu için, çiftlik işlerini tercih etmiştir. Bu arada Nüfus Nazırlığı yapmış, 22 Aralık 1907’de II. Abdulhamit Han tarafından kendisine ‘Mîrîmirân’ (Eyalet Valisi) ünvanı ile paşalık verilmiştir.
İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı olan Hürriyet ve İtilaf Partisi taraftarı ve bu partinin Sivas İl Başkanıdır. Böyleyken, Mustafa Kemal Paşa Sivas’ta Kongrenin yapılabilmesi için Emir Marşan Paşa’nın desteğine ihtiyaç duyar. Hüseyin Rauf Orbay ve Bekir Sami Kunduk gibi Çerkes kökenli paşalar, Emir Marşan Paşa’yla bu yönde uzun görüşmeler yaparlar. Nihayet Emir Marşan Paşa Partisinden istifa ederek Mustafa Kemal Paşa ve Kongre taraftarlarının maddi-manevi destekçisi olur.
Emir Marşan Paşa’nın etkin ve güvenilir kişiliği, Sivas halkının ve birçok Çerkes beylerinin kongre taraftarı olmalarında çok etkili olmuştur. Kayseri, Sivas ve Yıldızeli’nde sahibi olduğu büyük mali imkanları, Sivas Kongresi ve yörede mukim olan 3. Kolordu için seferber etmiştir. Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın emriyle Sivas Kongresini basıp, Mustafa Kemal Paşa’yı öldürmek, Heyet-i Temsiliye’yi ve milli mücadeleyi durdurmayı amaçlayan Elâzığ Valisi Ali Galip’in girişimleri, Emir Marşan Paşanın aldığı sert tedbirler sonucunda etkisiz hale getirilmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, kongre hazırlıklarını yaparken zaman zaman Emir Marşan Paşanın konağında misafir edilmiştir. Emir Marşan Paşanın amcası Ömer Marşan Beye yıllarca hizmet eden Hasan Kutup (kaynaklara göre sözüne güvenilir, dürüst, zeki, cesur, tam bir insan dostudur), M. Kemal Paşanın hizmetinde görevlendirilmiştir. Hasan Kutup’un ifadesine göre, Mustafa Kemal Paşa Sivas’ın ileri gelenleriyle bazen Emir Paşa Konağında bazen de başka evlerde görüşmeler yaparmış. ‘Mustafa Kemal Paşa’yı, tebdili kıyafetle yaylıya (fayton) bindirir, gizli toplantılara götürür getirirdim. Çok götürdüğüm yerlerden biri de Arap Şeyh’in -tam adı Seyyid Abdullah El Haşimi El Mekki El Rıfai olan kanaat önderinin- evi ve dergâhı idi. Ben dışarıda beklerdim, toplantılar çok uzun sürerdi. Bazen sabahın ilk ışıklarıyla Mustafa Kemal Paşa’yı yaylıya bindirir Emir Marşan Paşa’nın konağına geri getirirdim.’ diye anlatırdı.
★★
Emir Marşan Paşa Mart 1920 seçimlerinde 199 oy alarak Sivas Milletvekili seçilip I. Meclise girmeye hak kazanmıştır. TBMM’nin 25 Nisan 1920 günkü oturumunda Meclis üyelerinden 70 oy alarak Meclis İdare Amirliğine seçilmiş, bunun dışında Hukuk Encümeninde, Milli Savunma ve Sağlık Komisyonlarında görev almıştır. Emir Marşan Paşa’nın TBMM’de çok aktif bir milletvekili olduğu bilinmektedir (Kaynak: İlhan Haçin, Sivas Milletvekili Emir Marşan Paşanın Siyasi Faaliyetleri, Türk Ocakları Dergisi, Aralık 2016, 9. Sayı XXVIII. S -745-763)
★★
Ancak ne var ki Emir Marşan Paşa, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra kendisinin doğrudan dahil olmadığı -büyük oğlu Hamit Marşan Bey’in dahil olduğu- Terakki Perver Cumhuriyetçi Partisi mevzuu ve de Kıyafet Kanununa muhalefet gerekçesiyle, 25 Kasım 1925 de Sivas İstiklal Mahkemesi tarafınca yargılanmış; kendisinin Isparta’da üç yıl süreyle sürgünde kalmasına karar verilmiştir.
Oğlu Hamit Bey de Edirne’ye sürgün edilmiştir.
Emir Marşan Paşa Isparta’da üç yıl sürgünde kaldıktan sonra Sivas’a dönüp çiftlik işleriyle uğraşmış ve 11 Aralık 1940 tarihinde vefat etmiştir.
Cumhuriyetin temeli bu kıymetli insanların maddi-manevi destekleri ve çok büyük emekleriyle Samsun’da, Amasya’da, Erzurum’da, Sivas’ta atılmış, Ankara’da kökleşmiştir.
★★
Yukarıdaki bilgileri derlediğim kaynağın (Cumhuriyet Üniversitesi-Kafkas Halkları Akademik Araştırmalar Dergisi, Ağustos-2019 Sayısı) dipnotlarında bir de şükran notu vardı:
Ülkemize, Sivas’ımıza bu değerleri yaşatan bütün Kongre delegelerine, Kongrenin yapılmasında emeği geçen yüzlerce adsız kahramana saygı, minnet duygularımı sunuyoruz.
Ruhları şad, mekanları cennet olsun (01.08.2019)
Güngör Marşan
★★
Ve…
Şimdi… Tam da bugün işte…
Sivas Kongresi’nin açılışının 102’nci yıldönümü.
Biz de Sayın Güngör Marşan gibi ‘Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere, Kongrenin yapılmasında emeği geçen yüzlerce adsız kahramanın aziz hatıraları önünde eğiliyoruz.’
Haklarında yayınlanan ölüm fermanına aldırış etmeden dünyaya ‘Milli sınırları içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz!’ diye haykıran, Kuvayi Milliye’yi resmen tek ve yetkin direniş örgütü olarak ilan eden Sivas Kongresi’nin serdengeçti kahramanlarını saygıyla, rahmetle, minnetle, şükranla anıyoruz.
Duymuş muydunuz bu adı?
Bilen bilir tabii, unutulmamıştır; ama yaygın kaynaklarda kendisine hak ettiği kadar yer verilmemiş bir kahramandır o. Dolayısıyla ne yazık ki herkes onun adını bilmez!
Bugün onu anımsamak ve rahmetle, şükranla yâd etmek için çok doğru bir gün…
Niye bugün?
1919 yılı Eylül’ünde gerçekleşen; kendi vukuundan iki ay önce gerçekleşmiş Erzurum Kongresi’nin kararlarını ulusal düzeye yükselten ve aynı zamanda Misak-ı Milli esaslarını belirleyen Sivas Kongresi’nin açılış yıldönümü bugün.
8 gün sürecek Kongre’nin ilk günü yani… 4 Eylül…
Onun için bugün, yâd etmek için en doğru gün.
★★
Mahir Bey, Tahir Bey, Nahar Bey Tadaş Bey, Ömer Bey, Haydar Bey, Daruk Bey isimli kardeşler, Abhazların ‘Hırpıs’ sülalesindendir.
Emir Paşa ise bu kardeşlerden en büyüğü olan Mahir Bey ile Kebahan Hanım’ın oğludur. 1860 yılında Sivas’ın Yıldızeli ilçesine bağlı Halkaçayır (Hırpıs Kıt) Köyünde doğmuş, ilk ve orta öğrenimini Sivas’ta tamamladıktan sonra İstanbul Hukuk Fakültesini bitirmiştir. İki kez evlenmiş; ilk eşi Hatice hanımdan beş, ikinci eşi Atiye hanımdan altı evladı olmuştur.
Hukukçu, çiftçi, politikacıdır.
Gerek Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde gerekse Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında adından söz ettiren önemli bir şahsiyettir.
Hukukçu olmasına rağmen, avukatlık veya yargıçlık yapmaya gerek görmemiş, büyük miktarda arazi ve çiftliklerin sahibi olduğu için, çiftlik işlerini tercih etmiştir. Bu arada Nüfus Nazırlığı yapmış, 22 Aralık 1907’de II. Abdulhamit Han tarafından kendisine ‘Mîrîmirân’ (Eyalet Valisi) ünvanı ile paşalık verilmiştir.
İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı olan Hürriyet ve İtilaf Partisi taraftarı ve bu partinin Sivas İl Başkanıdır. Böyleyken, Mustafa Kemal Paşa Sivas’ta Kongrenin yapılabilmesi için Emir Marşan Paşa’nın desteğine ihtiyaç duyar. Hüseyin Rauf Orbay ve Bekir Sami Kunduk gibi Çerkes kökenli paşalar, Emir Marşan Paşa’yla bu yönde uzun görüşmeler yaparlar. Nihayet Emir Marşan Paşa Partisinden istifa ederek Mustafa Kemal Paşa ve Kongre taraftarlarının maddi-manevi destekçisi olur.
Emir Marşan Paşa’nın etkin ve güvenilir kişiliği, Sivas halkının ve birçok Çerkes beylerinin kongre taraftarı olmalarında çok etkili olmuştur. Kayseri, Sivas ve Yıldızeli’nde sahibi olduğu büyük mali imkanları, Sivas Kongresi ve yörede mukim olan 3. Kolordu için seferber etmiştir. Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın emriyle Sivas Kongresini basıp, Mustafa Kemal Paşa’yı öldürmek, Heyet-i Temsiliye’yi ve milli mücadeleyi durdurmayı amaçlayan Elâzığ Valisi Ali Galip’in girişimleri, Emir Marşan Paşanın aldığı sert tedbirler sonucunda etkisiz hale getirilmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, kongre hazırlıklarını yaparken zaman zaman Emir Marşan Paşanın konağında misafir edilmiştir. Emir Marşan Paşanın amcası Ömer Marşan Beye yıllarca hizmet eden Hasan Kutup (kaynaklara göre sözüne güvenilir, dürüst, zeki, cesur, tam bir insan dostudur), M. Kemal Paşanın hizmetinde görevlendirilmiştir. Hasan Kutup’un ifadesine göre, Mustafa Kemal Paşa Sivas’ın ileri gelenleriyle bazen Emir Paşa Konağında bazen de başka evlerde görüşmeler yaparmış. ‘Mustafa Kemal Paşa’yı, tebdili kıyafetle yaylıya (fayton) bindirir, gizli toplantılara götürür getirirdim. Çok götürdüğüm yerlerden biri de Arap Şeyh’in -tam adı Seyyid Abdullah El Haşimi El Mekki El Rıfai olan kanaat önderinin- evi ve dergâhı idi. Ben dışarıda beklerdim, toplantılar çok uzun sürerdi. Bazen sabahın ilk ışıklarıyla Mustafa Kemal Paşa’yı yaylıya bindirir Emir Marşan Paşa’nın konağına geri getirirdim.’ diye anlatırdı.
★★
Emir Marşan Paşa Mart 1920 seçimlerinde 199 oy alarak Sivas Milletvekili seçilip I. Meclise girmeye hak kazanmıştır. TBMM’nin 25 Nisan 1920 günkü oturumunda Meclis üyelerinden 70 oy alarak Meclis İdare Amirliğine seçilmiş, bunun dışında Hukuk Encümeninde, Milli Savunma ve Sağlık Komisyonlarında görev almıştır. Emir Marşan Paşa’nın TBMM’de çok aktif bir milletvekili olduğu bilinmektedir (Kaynak: İlhan Haçin, Sivas Milletvekili Emir Marşan Paşanın Siyasi Faaliyetleri, Türk Ocakları Dergisi, Aralık 2016, 9. Sayı XXVIII. S -745-763)
★★
Ancak ne var ki Emir Marşan Paşa, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra kendisinin doğrudan dahil olmadığı -büyük oğlu Hamit Marşan Bey’in dahil olduğu- Terakki Perver Cumhuriyetçi Partisi mevzuu ve de Kıyafet Kanununa muhalefet gerekçesiyle, 25 Kasım 1925 de Sivas İstiklal Mahkemesi tarafınca yargılanmış; kendisinin Isparta’da üç yıl süreyle sürgünde kalmasına karar verilmiştir.
Oğlu Hamit Bey de Edirne’ye sürgün edilmiştir.
Emir Marşan Paşa Isparta’da üç yıl sürgünde kaldıktan sonra Sivas’a dönüp çiftlik işleriyle uğraşmış ve 11 Aralık 1940 tarihinde vefat etmiştir.
Cumhuriyetin temeli bu kıymetli insanların maddi-manevi destekleri ve çok büyük emekleriyle Samsun’da, Amasya’da, Erzurum’da, Sivas’ta atılmış, Ankara’da kökleşmiştir.
★★
Yukarıdaki bilgileri derlediğim kaynağın (Cumhuriyet Üniversitesi-Kafkas Halkları Akademik Araştırmalar Dergisi, Ağustos-2019 Sayısı) dipnotlarında bir de şükran notu vardı:
Ülkemize, Sivas’ımıza bu değerleri yaşatan bütün Kongre delegelerine, Kongrenin yapılmasında emeği geçen yüzlerce adsız kahramana saygı, minnet duygularımı sunuyoruz.
Ruhları şad, mekanları cennet olsun (01.08.2019)
Güngör Marşan
★★
Ve…
Şimdi… Tam da bugün işte…
Sivas Kongresi’nin açılışının 102’nci yıldönümü.
Biz de Sayın Güngör Marşan gibi ‘Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere, Kongrenin yapılmasında emeği geçen yüzlerce adsız kahramanın aziz hatıraları önünde eğiliyoruz.’
Haklarında yayınlanan ölüm fermanına aldırış etmeden dünyaya ‘Milli sınırları içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz!’ diye haykıran, Kuvayi Milliye’yi resmen tek ve yetkin direniş örgütü olarak ilan eden Sivas Kongresi’nin serdengeçti kahramanlarını saygıyla, rahmetle, minnetle, şükranla anıyoruz.
