Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin girişimiyle Erzurum’da 17 Haziran 1919’da Vilayet Kongresi toplandı. Beş gün süren kongrede, 10 Temmuz’da daha geniş katılımlı bir kongrenin Erzurum’da düzenlenmesine karar verildi. Bu karar, Trabzon Muhafaza-ı Hukuk Cemiyeti’nin de desteğiyle alındı. Kongrede, Ermeni saldırılarına karşı önlem alınması, istilalara karşı teşkilatlanma ve halkın göç etmesini engelleme gibi önemli kararlar çıktı.
Mustafa Kemal’e davet
Vilayet Kongresi sonunda, Samsun’dan Anadolu’ya geçen Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a davet edilmesine karar verildi. Bu önemli davet görevini, Kazım Karabekir Paşa üstlendi.
Mustafa Kemal Erzurum’da
Mustafa Kemal Paşa, zorlu bir yolculuğun ardından 2 Temmuz’da Erzurum’a ulaştı. Ilıca Kapısı’nda kendisini ‘Kara Fatma’ olarak tanınan Fatma Seher Erden karşıladı. 3 Temmuz’da resmi olarak Erzurum’a giren Paşa, halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılandı. İlk günlerde ordu misafirhanesinde kalan Mustafa Kemal, kısa süre sonra Vali Münir Bey’in evine yerleşerek kongre hazırlıklarına başladı.
Askerlikten istifa
İstanbul Hükümeti, Mustafa Kemal’i geri çağırma çabalarında başarısız olunca, 8 Temmuz 1919’da onu 3. Ordu Müfettişliği görevinden azletti. Mustafa Kemal Paşa ise bu gelişmenin ardından hem görevinden hem de askerlik mesleğinden istifa ettiğini duyurdu.
Kongreye hazırlık süreci
Kongre öncesi şehir dışından gelen delegeler, Kazım Karabekir Paşa’nın ev sahipliğinde ağırlanıyordu. Delegeler, halkın desteğiyle önceleri misafirhanelerde, ardından evlerde konaklatıldı.
Erzurum Kongresi başladı
23 Temmuz 1919 Çarşamba günü saat 11.00’de dualarla açılan Erzurum Kongresi’ne 56 delege katıldı. Gizli oylamayla Mustafa Kemal Paşa kongre başkanı olarak seçildi. Delegelerin sivil bir lider görmek istemesi üzerine, Paşa frak giyerek kongreye katıldı. Bu frak, Kazım Yurdalan tarafından temin edildi.
Kongrede alınan kararlar, milli egemenlik ilkesini esas alarak cumhuriyetin temellerini attı. Mustafa Kemal, Erzurum nüfusuna kayıt yaptırdı ve bu kongrede Erzurum Mebusu olarak seçildi. Bu, onun ilk ve tek milletvekilliğiydi.
Tarihi kararlar
7 Ağustos 1919’da sona eren kongrede alınan kararlar, Kurtuluş Mücadelesi’nin çerçevesini çizdi. Öne çıkan kararlar şunlardı:
Vatan bir bütündür, parçalanamaz.
Millet, işgal ve müdahalelere karşı topyekûn direnecektir.
Milli irade ve milli kuvvet esastır.
Manda ve himaye kabul edilemez.
63 delege katıldı
Erzurum’dan 20, Trabzon’dan 18, Sivas’tan 13, Bitlis’ten 4, Van’dan 2 ve Erzincan’dan 6 olmak üzere toplam 63 delege kongrede yer aldı.
Erzurum Kongresi, Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda atılan en önemli adımlardan biri olarak tarihteki yerini aldı.
Manolya Bulut
