Coğrafya geniş, zorlu ve ölüm kusucudur.
Uçsuz bucaksız beyaz ve soğuk…
Allahuekber Dağlarının uzantısının fotoğrafı bu…
Kış geldi mi bembeyaz örtüsünü üzerine çeken bu dağlar geçit vermez…
Birinci dünya savaşında Kafkasya Harekatının ilk durağı Sarıkamış Harekatı ve binlerce şehit…
Kimi Köprüköy’de, kimi Pasinler’de, kimi Horasan’da…
Bir diğer kolordunun güzergahı olan Narman, Oltu ve Şenkaya buralardan farklı değil…
Şenkaya dağları daha bir başka…
Allahuekber’den tutunuz da Soğanlıya, Bardız ve Sarıkamış önlerine kadar her yerde şehit mezarı var…
Hepsinin ortak adı Allahuekber Şehitleri…
***
İlköğretim öğrencilerinin dudaklarından Özhan Eren’in Sarıkamış türküsünün nağmeleri dökülüyordu…
‘kar altında Mehmet’im yatar’
Duygulu,yanık, etkileyici…
***
Sarıkamış Harekatı sırasında Enver Paşa’nın güzergahında olan ve kolordunun gece konakladığı köyün adı Gaziler…
Eskiden Nahiye merkezi imiş; şimdilerde bir köy...
***
Coğrafyanın tamamında şehit mezarı var…
Gaziler’den tutunuz da Allahuekber’e uzanan bütün coğrafyada…
Adeta kardelenler gibi fışkırmış binlerce şehit…
***
22 Aralık 1914 yılında üç kolordu Sarıkamış’ı Ruslardan almak ve Kafkasya’ya ulaşmak üzere Erzurum’dan yola koyulur...
9-10. Kolordular; Narman, Oltu, Kosor Boğazı ve Örtülü (Şenkaya) üzerinden Sarıkamış önlerine ulaşacaktı, 11. Kolordu da Köprüköy-Horasan güzergahını takiben Sarıkamış’a varacaktı...
Fakat harekat sekteye uğradı.
11.Kolordu Ruslarla Köprüköy savaşlarına tutuştu ve Sarıkamış’a hiç gidemedi...
Hafız Hakkı Paşa komutasındaki
10.Kolordu yanlış kararlar sonucu binlerce Mehmet’i Allahuekber’de dondurdu...
Öyle ki mevcudu 40 bin olan koca ordudan yalnızca 2 bin kişi Sarıkamış önlerine ulaştı...
Enver Paşa Komutasındaki 9.Kolordu kayıpsız Sarıkamış önlerine vardı ama...
***
Mevcutları askeri kaynaklara göre 120 bindi…
Genelkurmay Başkanlığı harekatı tarihini 22 Aralık olarak veriyor. (Kimi kaynaklar 15, Kimi kaynaklar da 19 Aralık diye veriyorlar.)
Harekatın nihai tarihinde, yani Enver Paşa’nın Hafız hakkı Paşa’ya komutayı devrettiği tarihte Türk Ordusunun kaybı 60 bindir…
Bir kısmı çarpışmalarda, büyük bir kısmı da donarak şehit düşmüştür. Bir kısmı da mevzisini terketti...
Şehit olanlar, öyle bazılarının dediği gibi ‘Tek kurşun atmadan değil…’
***
Ruslar haketmedikleri bir galibiyet kazanınca adeta ‘sürek avı’ başlattılar. Bardız Deresi köylerinde esir ettikleri Mehmetleri Azerbaycan’ın Hazar Denizi ortasındaki Nargin Adasına koydular. Buradan da bir daha dönen olmadı...
*
İnanıyoruz ki, Coğrafyayı Vatan yapan kahramanlar, uçsuz bucaksız beyaz örtünün altından Türkiye’nin dört bir tarafından torunlarını asker selamı ile selamlıyorlar…
Ruhları şad olsun.