Milli mücadele hazırlık döneminde yapılan önemli kongreler arasında Kars, Erzurum, Sivas, Balıkesir, Alaşehir, Afyon, Nazilli, Pozantı, Lüleburgaz ve Edirne Kongreleri yer almıştır. Bu kongrelerden Pozantı, Afyon, Sivas, Erzurum Kongrelerinde yer almış, Pozantı Kongresine, Mustafa Kemal, gözlemci olarak katılmıştır. Toplanış amacı bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal tek kongre Erzurum Kongresi, tüm yönleriyle ulusal olan tek kongre ise Sivas Kongresidir. Diğer kongreler ise bölgeseldir. Kongrelerin bölgesel kalmasında en önemli etken, Mustafa Kemal gibi bir liderden yoksun olmalarıdır.
- Erzurum 23 Temmuz -7 Ağustos 1919
- Balıkesir 26 Temmuz-30 Temmuz 1919
- Alaşehir 15-26 Ağustos 1919
- Sivas 04-11 Eylül 1919
ERZURUM KONGRESİ 23 TEMMUZ 1919- 7 AĞUSTOS 1919
Mustafa Kemal, Erzurum’a 3 Temmuz 1919 tarihinde gelmiş, 57 gün şehirde kalmıştır. Burada askerlik görevinden de istifa etmiştir. Daha Mustafa Kemal, Erzurum’a gelmeden 17 Haziran 1919 tarihinde ilde vatanseverler tarafından Vilayet Kongresi düzenlenmiştir. Vilayet Kongresinde, 10 Temmuz’da Erzurum’da yeni bir kongrenin düzenlenmesi kararı alınmıştı. Kongrenin daha sonra 10 Temmuzda değil de 23 Temmuzda toplandığı görülmektedir. Kongrenin 13 gün tehir edilmesinde ise iki sebep vardır. Bunlardan ilki delegelerin kongreye gelmesinin gecikmesidir. Diyarbakır, Elazığ, Mardin delegeleri kongreye katılamamıştır. İkinci sebep ise Mustafa Kemal’in istifası ve ardından yeni delege seçiminin yapılmasıdır. Kongre delegelerinden daha sonra belediye başkanlığı da yapacak olan Kazım Yurdalan ve Sıtkı Dursunoğlu istifa etmişler onların yerine Mustafa Kemal ve Rauf Orbay kongreye delege seçilmişlerdir. Kongreyi tertip eden cemiyeler ise şunlar olmuştur.
- Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk,
- Trabzon Muhafaza-i Hukuk-i Milliye
- Kars İslam Şurası
Erzurum Kongresinin sorunsuz bir şekilde toplanmasında etkili olan sebepler ise şunlardır;
- Şehrin işgal edilmemiş olma,
- 15. Kolordunun bölgede varlığı,
- Kazım Karabekir Paşa’nın çabaları
Mustafa Kemal istifa ettiğinde Kazım Karabekir Paşa, İstanbul’un tutuklama emrini yok sayar ve der ki: “Paşam, Ben ve kolordum emrinize amadeyiz.” Tarihin seyri olumlu anlamda değişmiştir. Kongre, 23 Temmuz 1919’da açılmıştır. Toplanış amacı bakımından bölgesel aldığı kararlar bakımından ulusal tek kongredir. Kongreyi ulusal kimliğe dönüştüren Mustafa Kemal’in gayretleridir. Mustafa Kemal’in askerlik görevinden istifa ettikten sonra sivil olarak katıldığı ilk siyasi adım Erzurum Kongresidir. Erzurum Kongresi başkanlığına Mustafa Kemal seçilecektir. Burada kongre başkanlığı için, Mustafa Kemal’in rakibi Rauf Bey olmuştur. Bu mücadele demokratik bir ortamda gerçekleşmiştir.
- Şark vilayetleri ve Canik sancağı da dâhil olmak üzere vatan bir bütündür, bölünemez, parçalanamaz ve ayrım kabul edilemez. Kongreyi bölgesellikten çıkarmış ve ulusal bir karaktere büründürmüştür. Misak-i Millinin temelleri atılmıştır.
- Şark vilayetleri bir saldırıya uğrarsa tüm ulusça bölge savunulacaktır. Bu madde de kongreyi ulusallaştırmıştır.
- İstanbul hükümeti yerine geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümeti milli kurul seçecektir. Milli Kurul toplantı halinde değilse bu görev Temsil Heyetinindir. Böylelikle hükümet kurma kararı ilk kez alındı. Hükümet geçicidir. Peki neden? İstanbul hükümeti ve saltanatı sevip, ulusal bağımsızlık yolunda bizimle beraber olanları küstürmemektir. Temsil Heyeti ilk defa kurulmuş, fakat yetki alanı bölgesel bırakılmıştır. (Temsil Heyeti Doğu Anadolu’yu temsil eder.) Temsil heyetinin üye sayısı 9 kişidir.
- Kuvayı Milliye-y-i etkin ulusal iradeyi amil kılmak esastır. Burada cumhuri bir rejimin kurulacağının işareti nettir.
- Manda ve himaye kabule edilemez. İlk kez manda ve himaye ret edildi. Yani tam bağımsızlık istenmiştir.
- Mebusan Meclisi derhal açılmalıdır. Meclisin açılması yönünde ilk çağrının yapıldığı yerde Erzurum Kongresidir. Nedeni milli iradeyi ön plana çıkarmaktır. Amaç meclis sayesinde hükümeti denetlemektir.
- Azınlıklara milli bünyemizi bozacak ayrıcalıklar verilmemelidir. Bu kapitülasyonlara tepkidir.
- Ulusal irade padişah ve halifeyi kurtaracaktır. Ulusal egemenlikle ters düşen bir maddedir. Neden bu madde konuldu? Sebep yine ortamın müsait olmayışından dolayıdır.
- Ulusal bağımsızlığımıza zarar vermediği müddetçe dış yardım alınabilir.