Divanı Hümayun

Osmanlı Devletinde devlet işlerinin görüşüldüğü meclis Divan-ı hümayundur. Divan, Orhan Bey zamanında kurulmuş II. Mahmut döneminde kaldırılmıştır. Divan da askeri, idari, hukuki ve siyasi davalara bakılmış ve kararlar alınmıştır. Divan da alınan kararların yürürlüğe girmesi için padişahın onayının alınması şarttı. Bu durum divanı danışma organı şekline sokmuştur. Divan toplantılarına II. Mehmet’e kadar padişahlar başkanlık yapmış, daha sonraları ise sadrazam bu görevi üstlenmiştir. Padişahlar Kasr- Adl denilen yerden divan toplantıları takip ederdi. Divan da alınan kararlar Mühimme defterlerine yazılırdı. Divanın ilk üyeleri ise padişah, Bursa kadısı ve vezirdir. Divanda seyfiye, ilmiye ve kalemiye adı altında üç kol bulunmaktaydı. Bu kollara mensup kişileri gelin birlikte tanımaya çalışalım.

                   Osmanlı Devletinde yönetim ve askeri alanla ilgilen kol seyfiyedir. Kelime manası olarak, seyf kılıç anlamına gelmekte olup Veziriazam, vezir, beylerbeyi, sancakbeyleri, kaptan-ı derya ve yeniçeri grubu bu kolun içerisinde yer alır. Bu grup padişahın yürütme gücünü kullanan gruptur. Maaşlarını ulufe veya dirlik olarak alırlardı. Kapıkulu askerleri ve saray görevlileri maaşlarını nakit olarak, vezirler, sancakbeyleri, beylerbeyleri ve tımarlı sipahiler ise dirlik olarak maaşlarını alırlardı.

                  İlmiye sınıfı eğitim ve adalet işlerinden sorumlu idi. Kazasker ve müftü bu grubun içerisinde yer alan kişilerdir. Maaşlarını devletten nakit olarak alan ilmiye mensupları, din işlerinden sorumluydu. Kazalardaki ilmiye sınıfının en büyük temsilcisi kadılardı. Kadılar iki yılda bir yer değiştirirdi. Kadılar, adalet işlerinden sorumlu olup noterlik, evlendirme memurluğu, vergi tahsildarlığı, belediye başkanlığı gibi görevleri de yerine getirirlerdi. Kadıların verdikleri kararlar Şeriye sicilleri adı verilen defterlerde tutulurdu. Kadıların atamasını ise kazasker yapardı. İstanbul taht kadısını ise padişah atardı. Kadının verdiği kararları bozmakla yetkili kişi kazaskerdir.

                     Osmanlı Devletinde yazı ve mali işlerden sorumlu divan koludur. Kalemiye de Defterdar, nişancı ve reisülküttap bu kolun üyeleridir. Maaşlarını dirlik olarak toprak gelirlerinden alırlardı. Kalem şeflerine hacegan adı verilirdi. Beylikçi, amedi, tahvil ve ruus olmak üzere dört bölümden oluşurdu. Divanda alınan kararları tutan Beylikçi, veziriazam ve padişah arasındaki yazışmaları ve yabancı devletlere gönderilecek yazıları düzenleyen ise Amedi kalemidir.