Bu gün ki köşe yazımızda Osmanlı Devletinin son dönemlerine damgasını vuran III. Selim’e yer vermeye çalışacağız. III. Selim dönemi, Osmanlı Devletinde esaslı batı tarzı yeniliklerin yapıldığı dönem olmasıyla bakımından daha da önemlidir. Denilebilir ki cumhuriyet dönemi yeniliklerinin temelleri de bu dönemde atılmıştır. Osmanlı Devletinde ilk köklü değişikliklerde yine III. Selim döneminde gerçekleştirilmiştir. III. Selim şehzadeliği sırasında Avrupa’daki değişiklikleri görmüş, Osmanlının da böyle olması için gereken tedbirleri düşünmüştür. III. Selim, Osmanlının batıya açılan penceresidir. Döneme yönelik olarak bizim bilmemiz gerekli en önemli konu başlığı ise Nizam-i cedittir. Kaynaklara baktığımız zaman bunu daha iyi anlayabiliriz. Şunu unutmayalım tarih kuru bir ezber değildir. Öncelikle değerli okurlarım Nizam-ı Cedit nedir onu bakalım ve diğer konularla bağlantılı kuralım.
NİZAMİ CEDİT
Değerli okurlarım, III. Selim döneminde yapılan yeniliklerin genel adıdır Nizam-ı Cedit. Nizam-ı cedit aynı zamanda yeniçeri ocağının yerine kurulması düşünülen ocağında adıdır. Nizam, kelime anlamı olarak düzen demektir. Cedit ise yeniliktir. İkisini bir düşündüğümüzde karşımıza düzenli yenilikler çıkar. Gerçekten de III. Selim yenilikleri bir düzen dâhilinde yapılmaya çalışılmıştır.
Soru: Nizam-ı cedit yeniliklerini sadece askeri alanla sınırlamak mümkün müdür? Cevabım kısa ve net olsun hayır. Nizam-ı cedit yenilikleri sadece askeri alanla sınırlandırmak III. Selim’e yapılan haksızlık olur. Nizam-ı cedit yenilikleri, askeri, siyasi, ekonomi ve kültürel alanların hepsiyle doğrudan alakalıdır. Yani Nizam-ı cedit denilince tek bir şey aklımıza gelmeyecek
Soru: III. Selim, bu yenilikleri yaparken ekonomi kaygıları nasıl gidermiştir? Değerli okurlarım bunun içinde III. Selim İradı-cedit denilen bir hazine kurmuş ve masrafları oradan karşılamıştır.
Soru: Peki yapılan bu yeniliklere karşı çıkanlar olmuş mudur? III. Selim döneminde yapılan yeniliklere karşı çıkanlar yeniçeri ve ulemadır. Nizam-ı cedit yenilikleri benimsemeyen din adamları ve yeniçeriler, III. Selim’in tahtan indirilmesi için ellerinden gelen her şeyi yapmışlardır. Özelliklede yeniçeri ocağından çekinildiği için Nizam-ı cedit ocağının bağımsız bir askeri ocak olduğu da söylenmemiştir. Durumdan haberdar olan yeniçeriler Kabakçı Mustafa İsyanı sonucunda III. Selim’i öldürmüş ve yeniliklerin bir süreliğine yarım kalmasına neden olmuşlardır. Genel mana da III. Selim dönemini toparlarsak arkadaşlar aşağıdaki yazılanların bilinmesi ilk etapta önemlidir. Nizamı Cedit, İradı Cedit, layihalar, denge politikası, elçilikler ve devlet matbaasının açılmasıdır. Gelin değerli okurlarım şimdi bu konularla ilgili bildiklerimizi birbirimizle paylaşalım.
III. Selim devletin kötü gidişatının sebeplerini öğrenmek ister. Uzun bir zamandan sonra 22 devlet adamından sıkıntıların nedenlerini araştırmalarını ve çözüm önerilerini bulmalarını talep eder. İşte bu devlet adamlarının hazırladığı raporlara layiha adı verilir. III. Selim hazırlanan raporları inceler ve tedbirlerini de ona göre alırdı. Yalnız arkadaşlar hazırlanan bu raporlar ne padişah fermanıdır ne de şeyhülislamın verdiği fetvadır.