İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür; aklın süsü dil, dilin de süsü sözdür diyen Yusuf Has Hacip, XI. yüzyılın başlarında Türkistan'da Balasagun şehrinde doğar. Bunun dışında yazarın hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Ancak Kutadgu Bilig adlı eserinden hareketle onun iyi bir eğitim gördüğü, bilgiye kıymet verdiği, bir ilim ve sanat adamı olduğu söylenebilir. Yusuf Has Hacip'in elimize ulaşan tek eseri Kutadgu Bilig'dir.
Kutadgu Bilig, didaktik bir eserdir. Mesnevi tarzında bir siyasetnamedir. İslami Türk edebiyatının ilk önemli ürünü olarak kabul edilir. Eserin esas konusu ise gerek birey gerek toplum açısından insanın maddi ve manevi bakımdan eğitilip mutlu olacağı yolları sunmasıdır. Bu amaçla eserde dört şahıs konuşturulur. Bu şahıslar adaleti, mutluluğu, aklı ve akıbeti temsil eder. Adalet, Kün Togdı isimli hükümdardır. Mutluluk, Ay Toldı adında bir vezirdir. Akıl, Ögdülmiş”tir. Akıbet ise Odgurmış'tır.
Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig'de sosyal, siyasi ve özellikle pedagojik problemler üzerine düşünür ve bunların çözümüne yönelik teklifler sunar: Fenalık, cahillikten doğar; hastalıklar, kötülükler hep aynı noksandan ileri gelir. Fakat tedavi ile hastalara şifa verilebilir; terbiye ile kötüler iyi edilebilir; okumak yoluyla da bilgisizlere bilgi verilmiş olur. Zaten Yusuf Has Hacip mutluluğun temel şartı olarak bilgili olmayı gösterir. İnsan ancak bilgi sahibi olursa uygun davranışları anlar, yapar, mutlu olur. Yusuf Has Hacip'in eserinde eğitimle ilgili olarak üzerinde durduğu konulardan biri de dildir. Çok dinle, iyi dinle; az söyle ancak akıllıca söyle diyen yazara göre dil, bilginin aracı olduğundan önemsenmelidir.
Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig'in çeşitli yerlerinde çocuk eğitimine ilişkin görüşler de ileri sürer: Örneğin ister oğul ister kız olsun ona bilgi ve eğitim ver. Bu bilgi ve eğitim onlara her iki dünyada da gerekli olur, der. Ayrıca çocuk eğitiminin ailede başladığını vurgular. Yusuf Has Hacip'e göre baba oğlunun ve kızının yetişmesi için emek vermelidir. Baba çocuğunu sıkı bir terbiye altında yetiştirirse bundan mutluluk doğar. Eğer onu sıkı bir terbiye ile yetiştirmezse çocuk heder olur.
Yusuf Has Hacib, kafasındaki ideal insanı okuyucularına sunarken, günümüz eğitim anlayışı içinde kabul edilen öğretim yöntem ve tekniklerini yüzyıllar öncesinden kullandığını görmekteyiz. Bireyin kabiliyetlerine göre eğitim yapılması, eğitime küçük yaşta başlanılması, bireysel farklılıklara dikkat edilmesi, soru cevap tekniğinin kullanılması, somuttan soyuta, basitten karmaşığa gibi öğretim ilkelerinden faydalanılması, okuyucuya nasihat vermenin yanında bu nasihatleri erişilebilir günlük hayattan rol modellerle destekleyip canlı hale getirmesi, hazır bulunuşluğa dikkat etmesi vb. öğeler Kutadgu Bilig'de tespit edebildiğimiz belli başlı eğitimsel öğelerdendir. Bu değerli çalışma için Aysema Atila’ya teşekkürlerimi sunarım.