‘Hiyerarşi ile nezaket arasında yazışma kültürü’ diye iddialı bir makale başlığı atmıştım bu yazıya. Kontrol okuması yaparken değiştirdim; çünkü söylediklerim en özet haliyle bir rica, bir anımsatma olarak alınsın istedim.
★★
Facebook, Instagram, Messenger, Whatsapp, X (Twitter), Skype, TikTok, Slack, Omegle, Whisper, BeReal, WeChat, Gmail, Yahoo, Telegram ya da diğer elektronik iletişim ortamları...
Sayın sayabildiğiniz kadar...
Birbirimizle veya kurumlarla yazılı iletişim kurmanın o kadar çok yolu-yöntemi var ki...
İşte oralarda, özellikle de Cumhuriyet’in 26 Ağustos 2022 tarihli haberine göre ‘Türkiye’de en çok kullanılan yazışma platformu olan Whatsapp’ta’ yazım kurallarına uyulmuyor, dilimiz pratikleştirme bahanesiyle katlediliyor. Özellikle gençler, artık neredeyse tamamen kısaltmalara dayalı uyduruk bir sosyal medya Türkçesiyle aralarında yazışıyor... Hatta artık sesli iletişimlerinde de aynı uyduruk sözcüklerle, hastalıklı cümleler kurarak konuşuyorlar:
-Nbr bro?
-İym sn?
-Thx...
Gülüp geçemeyiz, doğaldır da diyemeyiz, bütün bunlar eğitim yetersizliğinin ve çok ciddi bir kültürel sorunun yansımaları. Ne yazık ki bunlar sadece okullarda, Türkçe veya Türk Dili ve Edebiyatı derslerinde çözülebilecek sorunlar değil. Ailelerden medyaya, haberlerden tv dizilerine, Türk Dil Kurumu’ndan TBMM’ye varıncaya dek yığınla sorumlu var işin içinde. Kitlesel bir duyarlılık, çoğunluğu ve bilhassa sokağı içine alan bir sahip çıkış olmadıkça bir iki idealist havanda su döğmüş, neye yarar? Manzaranın vehameti ortada!
Ama önemsenmeyi fazlasıyla hak eden bu sorunla dolaylı olarak ilintili, iletişim, özellikle de yazılı iletişim için, o doğrultuda hangi kanalı kullanırsak kullanalım daima dikkate almamız gereken birkaç kalite etkeni daha var:
Yazışmalarda nezaket, yerine göre de resmiyet ve hiyerarşinin göz önünde bulundurulması husus...
Evet, bu da ‘iletişim kalitesinin’ bir başka boyutu.
★★
Sözünü ettiğim bu ayrıntılar; 90’lı yıllarda Ankara Üniversitesi Beypazarı Bankacılık Yüksekokulu’nda okuttuğum ‘Resmi Yazışmalar ve Protokol Kuralları’ müfredatının içine sığdırılmıştı. Zaman geçtikçe ve elektronik iletişim hayatımızın odağına kaydıkça çok daha geniş bir mevzuya dönüştü. Eğer özetin özetine indirgeyerek sadece yaygın ihlalleri ve onların düzeltilmesine ilişkin azami koşulları anımsatmak gerekirse şu beş ayrıntının altını özellikle kalın kırmızı kalemle çizmek lazım:
· Birincisi: Elektronik postalarda alıcılar veya bilgi (CC) listeleri oluşturulurken hiyerarşi gözetilmeli. Belki farkında değilsiniz; ama alıcılar açısından bu önemli bir ayrıntıdır. Özetle; en üst, listede en yukarıya, yani alıcılar veya CC (bilgi edinenler) sıralamasında ilk sıraya yazılmalı. Diğer yetkililer için de sıralamada aynı ölçüt esas alınmalı. Alıcıları veya bilgi edinenler aklınıza geliş sırasına veya dostluk, yakınlık, sempati düzeyinize göre sıraylayarak yazmanız, hiyerarşi kültürüne sahip olmadığınızı dışa vurur. Bir zaaftır bu.
· İkincisi: Uzun elektronik posta, dilekçe veya kısacık bir SMS veya Whatsapp mesajı olması hiç farketmez; her yazılı bildirimde mutlaka bir hitap olmalı: ‘Sayın Bakan, Değerli çalışma arkadaşlarım, Sevgili velim, Saygıdeğer muhasebe sorumlumuz, Sayın müdürler, Hasan bey, Çok kıymetli Münevver hanımefendi, Barışçığım...’
Artık kime sesleniyorsak, alıcı kim ise...
Ve tabii ilişkimiz neyi gerektiriyorsa ona göre...
· Üçüncüsü: Yönerge vesair içermesi durumunda iletilecek metin elbette uzayabilir; ancak en iyisi daima olabilecek en kısa ve yalın metni tercih etmektir. Kısa cümleler, kısa bir metin, yolu da işi de kısaltır. Daha doğrusu ‘ne kadarı gerekliyse, sadece o kadarını yazmak, anlatmak...’. Uzun dolaylamalardan kaçınmak, aynı şeyi tekrarlayıp durmamak; bir şeyi bir kere ve en anlaşılır haliyle söylemek özellikle çok önemli...
· Dördüncüsü: Kimse sizden Türkçenin gramerini yazmanızı, Profesör Banguoğlu olmanızı falan istemiyor; ama çocuklarınıza devredeceğiniz anadilinize lütfen biraz saygı gösterin. Konuşurken hadi neyse ama yazışırken hiç olmazsa yazı dilini ihlal etmeyin. Elinizden geldiği kadar yazım (imlâ) kurallarına uygun, noktalama işaretlerini içeren metinler oluşturun. İki kelimelik bir SMS yanıtının sonuna bile bir zahmet nokta koyun. Lafın bittiğini ilan edin.
Unutmayın: Yerinde büyük harf-küçük harf, noktalama kullanımı, karşınızdaki alıcı tarafından sizin eğitim düzeyinizin ve entelektüel yetkinliğinizin bir dışavurumu olarak algılanır. Baştan sona büyük harf kullanımı karşınızda olumsuz etki -beraberinde sizin bilgisiz biri olduğunuz izlenimi de- doğurur!
· Beşinci ve sonuncu kritik ayrıntı: Tıpkı başlangıçtaki hitap gibi bitirirken de nezaketen bir tür veda, selamlama, dilek, sözü bağlama...
Kapanışı önemseyin!
‘Hoşçakalın, iyi çalışmalar, görüşmek üzere, en iyi dileklerimle, saygılarımla’ vesaire...
Karşınızdaki muhatabı insan yerine koyduğunuzun güzel bir göstergesidir bu. İtiraf edin gelen mesajlarda bunu görmek güzeldir; gönderdiklerimizde de olmalı öyleyse...
★★
Sadece ülkemizdeher gün 30 milyon civarında pratiğini yaptığımız bu önemli mevzu, az önce de söylediğim gibi üniversitede okutulan koskoca bir ‘Resmi Yazışmalar ve Protokol Kuralları’ müfredatını doldurur.
Ve en başta da özellikle vurguladım ki bu ayrıntılar, sadece hiyerarşiyle, resmiyetle, kurumsallıkla ve ciddiyetle değil, aynı zamanda nezaket kurallarıyla da doğrudan ilgilidir. Adın önüne ‘Sayın’ yazmakla bitmiyor iş...
★★
İçinizde elbette benden daha yoğun, daha yetkili ve daha yoğun çok kimseler vardır; ben, pazarlar istisna, hayatımın her günü hiç abartısız otuz, kırk, bazen yetmiş, seksen insanla sözlü ve yazılı iletişim içinde olan bir profesyonelim. Böyleyken sadece en çok ihlal edildiğini gözlemlediğim ve bazen belki acele sonuç alma kaygısıyla benim de yanlışa düştüğüm beş maddeyi okurlarıma anımsatmak istedim.
Siz dilerseniz buna kırk madde daha ekleyebilirsiniz.
Tabii gerçekten dilerseniz de genel anlamda iletişimde, daha özel anlamda ise yazışmalarınızda -ve tabii o yazışmalar aracılığıyla çevrenizdeki sosyal yaşamda- çok şeyi değiştirebilirsiniz!
Önemli olan da zaten sadece neyi gördüğümüz değil, görebildiğimiz yanlışlardan kaçını-ne kadar değiştirebildiğimizdir!
ayhanyigi25@hotmail.com
Sayın İLMAK, çok önemli konuyu izah etmişsiniz, sizi tebrik ediyorum; bende azda olsa yazışıyorum ve bazı yazıları takip ediyorum; aynı hatalardan rahatsız oluyorum. Selamlar.
Sayın Dr.Yiğit, ilginiz ve yorumunuz için teşekkür ederim. Sizin gibi duyarlı insanların doğru kullanımıyla bu sorunlar belki aşılabilir.